جنون دلار

جارستان:چهارراه استانبول به فکر رکوردشکنی است. روز یکشنبه، دلار سه هزار و ۸۰۰ تومانی بازار را شوکه کرد؛ صرافی‌ها در این روز، دست از معاملات دلاری کشیدند و خریداران هم هیجان‌زده نوسانات نرخ ارز را دنبال کردند و تا پایان روز، نرخ دلار از سه هزار و ۸۰۰ تومان هم فراتر رفت. با وجود آنکه بانک مرکزی مدتی ‌است سیاست‌های پولی خود را روی کنترل بازار ارز و تعیین نرخ منطقی و مناسب با نیاز بازار متمرکز کرده اما هر بار یک تکانه سیاسی یا واکنش به یک سیاست اقتصادی، بازار ارز را شوکه می‌کند. حالا هم مسئولان با ارائه تحلیل‌های متفاوت تلاش می‌کنند دلایل افزایش بی‌امان قیمت‌ها در بازار ارز را توضیح دهند و بگویند این نوسان‌ها در بازار، موقتی است. مهم‌ترین نگرانی از ادامه چنین نوسانانی در بازار ارز، جذاب‌شدن دوباره این بازار برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد و خانگی است که موجب رونق‌بخشیدن به این بازار واسطه‌‌گری می‌شود. هر چند تجربه سال‌های گذشته نشان داده بازارهای طلا، سکه و ارز امتحان خود را برای بسیاری از سرمایه‌گذاران خرد و کلان پس داده است تا آنها خریدوفروش ارز را در اولویت سرمایه‌گذاری‌های خود قرار دهند؛ دقیقا همان اتفاقی که بسیاری از مسئولان اقتصادی کشور درباره ادامه‌دار‌شدن آن هشدار داده‌اند. بعد از آنکه روز یکشنبه نرخ ارز در بازار آزاد رکورد زد، یک عضو کمیسیون برنامه ‌و بودجه و محاسبات مجلس شورای اسلامی به این اتفاق واکنش منفی نشان داده و گفته است: حتی یک ساعت بروز نوسان در بازار ارز می‌تواند میلیاردها دلار ثروت خلق کند و درعین‌حال، زیان هنگفتی برای اقتصاد کشور به‌همراه خواهد داشت و موضوع مقطعی‌بودن نوسان‌ها بهانه است. آن‌طور که غلامعلی جعفرزاده‌ایمن‌آبادی می‌گوید: بی‌توجهی به این نوسان‌ها به‌بهانه مقطعی‌بودن آن زیان‌بار است و سیاست چند‌نرخی ارز می‌تواند رانت ایجاد کند و فساد به‌همراه داشته باشد. به گفته او، برخی واسطه‌ها و دلالان، در بازار با نرخ‌سازی دلار از این محل سودهای میلیاردی کسب کرده و به اقتصاد ملی آسیب وارد می‌کنند. در روزهای گذشته دلایل متعددی درباره نوسانات نرخ ارز در بازار آزاد اعلام شده است. عده‌ای از کارشناسان، سیاست تک‌نرخی‌شدن ارز و اجازه بانک مرکزی به تعیین نرخ ارز در حاشیه بازار را دلیل واکنش بازار می‌دانند و عده‌ای دیگر می‌گویند: انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهوری آمریکا دلیل این‌ گران‌شدن‌هاست. به گفته ندیمی، امروز مردم با ابهام‌هایی در زمینه اصل تأمین مالی و ارزی روبه‌رو هستند و لازم است به‌ویژه در بحث برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) روشنگری‌هایی صورت بگیرد. این نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی همچنین یادآوری کرده است: این روزها تقاضای عمده‌ای برای ارز در بازار وجود ندارد و به‌جز ۵۰ تا ۶۰ دلاری که زائران در هفته‌های گذشته برای صدور روادید عراق نیاز داشتند، پیشنهاد جدیدی برای واردات به کشور یا انجام سفرهای زیارتی نداریم، در تهیه و خرید دلار، دو عامل اساسی خریدهای خارجی و ذخیره‌سازی با نگاه سرمایه‌ای نقش دارد که مورد نخست به‌راحتی از سوی دولت قابل کنترل است.
پای ترامپ در نوسانات ارزی ایران
ابوذر ندیمی، مشاور رئیس سازمان برنامه ‌و بودجه، درباره دلایل نوسانات ارزی چند روز گذشته این‌طور اظهارنظر کرده است: روابط ایران و غرب و برخی ابهام‌ها درباره آن که با روی‌کارآمدن دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری جدید آمریکا، به آنها دامن زده شده، عامل اصلی تلاطم بازار ارز در روزها و هفته‌های گذشته بوده است. به گفته ندیمی، در ۳۷ سال گذشته عوامل زیادی خارج از مناسبات پولی، مالی، بانکی و اعتباری بر نرخ ارز در کشور تأثیر گذاشته که بخش مهمی از آن، عوامل خارجی مانند سیاست خارجی کشور و مسائل مترتب بر ارتباطات بوده است. او همچنین بر این باور است: نظام توزیع و چگونگی استفاده از آن، قاچاق و… از عوامل داخلی بوده که در سال‌های گذشته بازار ارز را متأثر کرده است. بازار ارز در ایران چندان هم با «بحران» ناآشنا نیست؛ چه آن زمان که نوسانات قیمت نفت و کاهش درآمدهای نفتی ایران در سال‌های تحریم باعث افزایش یکباره نرخ ارز شد و کاهش ارزش ریال به یک‌سوم بود و همه می‌گفتند پای یک جمشید بسم‌ا… در میان است، چهارپایه می‌گذارد وسط چهارراه استانبول و نرخ تعیین می‌کند، چه حالا که شنیده می‌شود کسری بودجه دولت و تعیین نرخ ارز در حاشیه بازار در افزایش بی‌سابقه نرخ دلار نقش پررنگی بازی می‌کند. بعد از بحران ارزی در سال ۹۱ که در نتیجه تحریم‌ها و کاهش یکباره قیمت نفت رخ داد و ارزش ریال را به یک‌سوم کاهش داد، این دومین بار است که دلار به مرز چهار هزار تومان نزدیک شده. سال ۹۱، قیمت دلار در بازار آزاد از هزار و۵۰۰ تومان یکباره به سه هزار و ۸۰۰ تومان رسید اما سال بعد، نرخ دلار کمی تعدیل شد و دلار در بازار آزاد، بیشترین نرخی را که تجربه کرد، سه هزار و ۶۰۰ تومان بود. سال ۹۳ بازار ارز، روند منطقی خود را طی کرد و بالاترین نرخ ارز در بازار آزاد ارز، سه هزار و ۵۰۰ تومان اعلام شد. پارسال دلار آمریکا در بازار، نرخ سه هزار و ۶۰۰ تومانی را تجربه کرد و این روزها هم که نزدیک است دلار چهار هزار تومانی در بازار معامله شود، قیمت دلار چند روزی می‌شود که صرافی‌ها را شوکه کرده است.
بازار ارز، روزهای آرام به خود نخواهد دید
با اجرای سیاست تعیین قیمت ارز در حاشیه بازار، قرار نبود دولت، دستی در نرخ‌گذاری انواع ارز در بازار آزاد داشته باشد اما از روز یکشنبه تاکنون برخی تحلیل‌ها به این سو رفته که دولت بار جبران کسری بودجه خود را بر دوش چهارراه استانبول گذاشته است. برخی از تحلیلگران بازار که خیلی‌هایشان چندان هم از ‌گران‌شدن ارز در بازار ناراحت نیستند، می‌گویند دلار، روزهای آرام را دیگر به خود نخواهد دید و شاید هم دیگر از مرز سه هزار و ۸۰۰ تومان پایین‌تر نیاید و برخی دیگر هم می‌گویند این تکانه‌ها مقطعی است و نمی‌توان توقع داشت صعود پایداری در انتظار دلار باشد؛ گویا دولت هم بدش نمی‌آید نرخ آزاد ارز در بازار رو به افزایش بگذارد بلکه بتواند علاوه بر گرانی ارزهای دولتی، در مضیقه ارزی ناشی از کاهش قیمت نفت، بخشی از کسری بودجه خود را هم جبران کند؛ این فقط یک گمانه‌زنی است؛ موضوعی که مطمئنا، دولت به‌راحتی زیر بارش نمی‌رود اما در گوشه‌وکنار و کمیسیون‌ها و کارگروه‌ها، زمزمه‌هایش را به‌خوبی می‌توان شنید. برخی از نزدیکان دولت اکنون می‌گویند روند ارز بانکی نشانگر اشتیاق دولت به یکسان‌سازی نرخ ارز بوده و البته وارد‌نشدن به بازار ارز در شرایطی که یکی، دو ماهی است دلار کم‌کم خود را به مرز سه هزار و ۷۰۰ تومان و روز گذشته به سه هزار و۸۰۰ تومان رسانده، نشان از سودای تأمین بخشی از بودجه مورد نیاز کشور در ماه‌های پایانی سال به‌واسطه تغییرات نرخ دلار دارد. در این میان البته برخی در ذهن سودای دلار چهار هزار تومانی تا پایان سال را هم در سر می‌پرورانند و فعالان اقتصادی بر این باور هستند که دلار در بودجه سال ۹۶ نیز به‌دلیل همین نوسانات و عزم دولت برای یکسان‌سازی نرخ ارز که قطعا منجر به افزایش نرخ دلار می‌شود، از سوی دولت حدود سه هزار و ۳۰۰ تومان در نظر گرفته شده است؛ ولی افزایش نرخ ارز در روزهای گذشته، علاوه بر احتمال عملیاتی‌شدن تأمین کسری بودجه از افزایش نرخ، با یک واقعیت دیگر هم روبه‌رو است که مرتبط با نزدیک‌شدن به ایام پایانی سال جاری میلادی و برخی تحرکات نمایندگان شرکت‌های خارجی مستقر در ایران برای تسویه‌حساب‌های خود و تأمین ارز مورد نیاز از بازار آزاد است.
وقایع اتفاقیه